2-БӨЛІМ. (Басы алдыңғы жазбада)
5. Жазаның жүзеге асу сипаты.
Құранда айтылған Сәбт қауымының маймылға айналуы қандай сипатта жүзеге асқандығы туралы Ислам ғұламалары арасында негізінен екі түрлі пікір қалыптасқан:
-
Тікелей (буквально) мағынада маймылға айналды: Көпшілік тәпсірші ғалымдар (Ибн Касир, әт-Табари, әл-Қуртуби және т.б.) бұл өзгерістің физикалық, яғни адамдардың сыртқы дене бітімінің және келбетінің шынайы түрде маймылға (және доңызға) айналуы деп түсіндіреді. Бұл - Алла Тағаланың шексіз құдіретіне сай келетін, Ол үшін еш қиынға соқпайтын іс. Алла "Бол!" (Кун!) десе, бола қалады.
-
Астарлы (метафоралық) мағынада айтылған: Кейбір ғұламалар, әсіресе Мужаһидтен жеткен бір риуаятта, бұл өзгерісті тікелей физикалық емес, рухани немесе мінез-құлықтық деградациясы, яғни олардың жүректерінің қарайып, ақыл-ойларының маймылдың деңгейіне дейін төмендеуі, адамдық қасиеттерінен айырылуы деп жорамалдайды. Алайда, бұл пікір Ислам әлеміндегі көпшілік ғұламалар тарапынан толық қабылданбаған және негізгі тәпсірлерде бірінші пікірге басымдық беріледі.
Осы тұрғыда, Алланың әмірімен тек қана күнәдан тыйып, жақсылыққа шақырған тақуа топ қана бұл азаптан аман қалды. Ал үнсіз қалғандардың тағдыры туралы әртүрлі пікірлер айтылғанымен, негізгі екпін ескертушілердің ғана құтылғандығына түседі, бұл да ойланарлық жайт.
Олардың қазіргі маймылдармен байланысы бар ма?
Риуаяттарға сәйкес, маймылға (және доңызға) айналған аталмыш Сәбт қауымының өмірі ұзақ болмаған, риуаяттарға қарағанда үш күннен кейін түгелдей опат болған деседі және олардан ешқандай ұрпақ қалмаған. Демек, қазіргі таңда жер бетінде тіршілік етіп жатқан маймылдар мен доңыздар сол жазаланған қауымның ұрпағы деген жаңсақ пікір қалыптастырмағанымыз жөн екен. Өйткені, ол қауымнан бұрын да маймылдар мен доңыздар жер бетін мекендейтін. Мұны Пайғамбарымыз да (с.а.у.) хадистерінің бірінде осылай анық айтып өткен.
6. Символдық мәні
Маймылға (және доңызға) айналдыру жазасының символдық мәні өте тереңде жатыр. Бұл жай ғана физикалық өзгеріс емес, бұл – адамның рухани құлдырауының және адамдық қасиеттерінен, ар-ұятынан, иман нұрынан айырылуының сыртқы көрінісі. Маймылдар адамға сыртқы пішіні жағынан ұқсас болғанымен, оларда адамға тән ақыл-парасат, жауапкершілік сезімі, рухани құндылықтар жоқ. Сәбт қауымының айлакерлері де сырттай дін ұстаған, құлшылық еткен болып көрінгенімен, іштей Алланың әмірін бұзып, дүниелік пайдаға құнығып, адамдық қасиеттерден жұрдай болған еді.
Доңыз болса, көптеген мәдениеттерде, соның ішінде Исламда да, жиіркенішті, лас, нәпсіқұмарлықтың символы ретінде қабылданады. Бұл олардың (доңызға айналған қауымның) рухани тазалықтан айырылып, нәпсінің лас батпағына батқанын білдіруі деп түсінуге болады.
Демек, жазаның дәл осылай болуы – Исламдағы "жаза амалға сай" (الجزاء من جنس العمل) деген негізгі қағидаға толықтай сәйкес келеді. Олардың ішкі дүниесінің азғындауы, рухани құлдырауы, ақыр соңында, сыртқы бейнелеріне көшіп, бүкіл болмыстарын қамтыды.
7. Заманауи үндестік: Сәбт қауымынан алынан сабақтар және бүгінгі күн
Сәбт қауымының басынан кешкен оқиғасы мен оның ащы сабақтары көне заманның қойнауында қалып қойған жай ғана бір хикая емес. Керісінше, бұл қиссаның ғибраттары бүгінгі күнгі адамзат қоғамы үшін де аса өзекті, оның әрбір тармағы біздің заманымызбен үндесіп, ой саларлық пікірлер тудырады. Технологиялар дамып, өмір салты өзгергенімен, адамның ішкі табиғаты, нәпсінің азғыруы, дүниеге деген құштарлық, қорқақтық пен жауапсыздық секілді әлсіз тұстары, сондай-ақ сынақтардың негізгі формалары айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ.
1. Айлакерлік пен заңды бұрмалаудың қазіргі көріністері бүгінгі қоғамда Сәбт қауымының тыйымды айналып өтуге тырысқан әрекеттерімен таңқаларлықтай ұқсас. Мысалы, күрделі қаржылық схемалар арқылы өсімқорлықты жасыру, салықтан жалтарудың түрлі жолдарын іздеу, заңның олқы тұстарын пайдаланып, әділетсіздікке жол беру, тіпті діни қағидаларды өз мүддесіне қарай бұрмалап, ыңғайлап түсіндіру – осының бәрі Сәбт қауымының "балықты сенбіде ауламай, жұмада ау құрып, жексенбіде жинап алу" секілді айлакерлігінің заманауи көріністері деуге болады. Олар да өздерінше "заңды бұзған жоқпыз" деп ақталса, бүгінгі айлакерлер де сол сылтауды алға тартады.
2. “Сен тимесең, мен тиме» ұстанымының қоғамға қауіптілігі де бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Қоғамда орын алып жатқан әділетсіздікке, өтірік пен алдауға, зорлық-зомбылыққа, жемқорлыққа куә бола тұра, "өз шаруам өзіме", "менің не қатысым бар?", "бәрібір ештеңені өзгерте алмаймын" деген сылтаулармен үнсіз қалу, бейтараптық таныту – бұл Сәбт қауымындағы үшінші топтың, яғни үнсіз қалғандардың қателігін қайталаумен тең. Тарих көрсеткендей, мұндай немқұрайлылық түбінде бүкіл қоғамға зиянын тигізеді.
3.Материалдық құндылықтардың рухани құндылықтардан үстем болуы да Сәбт қауымының балыққа деген шексіз құмарлығының бүгінгі күндегі жаңғырығы іспетті. Байлыққа, мансапқа, дүниелік атақ-даңққа, шексіз тұтынуға деген ұмтылыстың шектен шығып, имандылық, ар-ұят, адамгершілік секілді рухани құндылықтарды екінші орынға ысырып тастауы – қазіргі қоғамның басты дерттерінің бірі. Сәбт қауымының балыққа деген құмарлығы – бүгінгі күнгі материалдық игіліктерге, тоқтаусыз пайда табуға деген құштарлықпен салыстырылуы мүмкін.
4. Жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыюдың пайдасы. Әлеуметтік желілерде, қоғамдық талқылауларда, жеке қарым-қатынастарда шындықты айту, әділдікті жақтау, біліммен бөлісу, мұқтажға көмек қолын созу, қоғамдағы келеңсіздіктерге қарсы өз пікірін білдіру – осының бәрі "әмри бил-маъруф уа наһи анил-мункар" принципінің бүгінгі күндегі көріністері бола алады. Ислам ғұламалары да Сәбт қауымының оқиғасынан алынатын сабақтардың қазіргі заман үшін өте маңызды екенін үнемі ескертіп отырады.
5. Бұл оқиға Алланың жазасының тек ақыретте ғана емес, осы дүниеде де келуі мүмкін екенін, әрі ол жазаның өте ауыр, қорқынышты және кейінгі ұрпаққа мәңгілік ғибрат болатынын айқын көрсетеді. "Бақара" сүресінің 66-аятында: "Біз мұны (осы жазаны) сол замандағыларға және кейінгілерге (үлгілі) жаза (нәкәл) әрі тақуалар үшін насихат (мәуъғиза) еттік" делінген. "Нәкәл" сөзінің өзі басқаларға сабақ болатындай, қорқыныш пен үрей ұялататындай ауыр жаза деген мағынаны білдіреді.
Демек, бұл жазаның негізгі мақсаты – тек жазалау ғана емес, сонымен қатар болашақ ұрпақты осындай қателіктерден сақтандыру, ескерту. Олардың ұрпақ қалдырмай, із-түссіз жойылуы да – бұл жазаның түпкілікті және кесімді екенін, олардың жасаған күнәларының ауырлығын білдіретін ғибраттың бір бөлігі.
Қорытынды
Егер қоғам Сәбт қауымының қателіктерінен тиісті сабақ алмаса, ол да рухани азғындауға, түрлі әлеуметтік кеселдер мен дағдарыстарға ұшырауы әбден мүмкін. Бұл жаза міндетті түрде физикалық түрде маймылға айналу болмаса да, адамгершіліктен, ізгіліктен, рухани құндылықтардан, жанашырлықтан, мейірімділіктен айырылу түрінде келуі мүмкін. Қоғамдағы әділетсіздікке, өтірікке, зорлық-зомбылыққа немқұрайлы қарау – сол қоғамның іштей іріп-шіруіне, рухани өлуіне алып келеді. Бұл – "маймылға айналудың" заманауи, метафоралық көрінісі болуы ықтимал: адамдар сырттай адам болып қала бергенімен, олардың ішкі дүниесі, мінез-құлқы, өмірлік ұстанымдары мен құндылықтары адамдық деңгейден төмендеп, хайуани инстинктерге жақындай түседі. Сондықтан, Сәбт қауымының тағдыры – бізді осындай "рухани маймылға айналудан", адамдық келбетімізді жоғалтудан сақтануға шақыратын мәңгілік ескерту.
Олардың тарихы – біз үшін ащы сабақ, ал одан алынған тағылым – болашағымызға нұрлы бағдар болғай. Әрбір адам өзінің өміріне, қоғамдағы орнына терең ой жүгіртіп, белсенді өмірлік ұстаным қалыптастырып, жақсылықтың жаршысы, жамандықтың тойтарушысы болуға ұмтылса, Сәбт қауымының қасіреті қайталанбас еді. Алла Тағала баршамызды тура жолдан тайдырмай, Өзінің сүйген құлдарының қатарынан еткей!
Әлхәмдулилләһи Раббиль аләмин!
Пайдаланылған дереккөздер:
- https://legacy.quran com/2/65-66
- https://kuran.kz/sureler/7
- (https://kk.wikipedia org/wiki/
- (https://azan ru/tafsir/al-Bakara/65)
- (https://ru.wikishia net/view/%D0%9B%D1%8E%D0%B4%D0%B8_%D1%81%D1%83%D0%B1%D0%B1%D0%BE%D1%82%D1%8B)
- https://islom uz/maqola/5613
- (https://khutabaa com/ar/article/
- (https://www.islamweb net/ar/article/232537/
- https://quransmessage com/articles/sabbathbreakers.htm
- https://abukhadeejah com/homosexuality-transgender-quran-bible-sodom-lot/
- https://www.youtube com/watch?v=Fa-1qwLrK1c
