Ежелден адамзат баласы өзін қоршаған әлемнің, кең байтақ ғаламның қалай пайда болғаны туралы сұрақтарға жауап іздеп келеді. Діни сенімдер мен ғылыми ізденістер бұл сұрақтарға әртүрлі қырынан жауап беруге тырысады. Ислам дінінің қасиетті кітабы Құран Кәрімде ғаламның жаратылысына қатысты бірқатар аяттар кездескен. Осы аяттарды қазіргі заманғы космологиялық теориялармен салыстыра отырып қарастыру – бүгінгі таңда көптеген зерттеушілердің назарын аударып отырған қызықты тақырыптардың бірі. Бұл мақалада біз Құрандағы ғаламның пайда болуы туралы негізгі аяттарды талдап, олардың кейбір заманауи ғылыми тұжырымдармен үндестігін қарастырамыз.

Құран Кәрімдегі ғаламның жаратылысы туралы аяттар

Құранда ғаламның жаратылу үдерісіне қатысты бірнеше маңызды аяттар бар. Олардың кейбіреулері мыналар:

• "Күпірлік етушілер (немесе сенбейтіндер) аспан мен жердің (әуелде) біртұтас болғанын, сосын Біз оларды айырғанымызды көрмей ме? Әрі Біз әрбір тірі нәрсені судан жараттық. Сонда да олар иман келтірмей ме?" ("Әнбия" сүресі, 30-аят). Бұл аят көбінесе ғаламның бастапқыда бір тұтас масса болғанын, кейіннен бөлінгенін меңзейді деп түсіндіріледі.

• "Сосын Ол түтін (немесе газ) күйіндегі аспанға жөнелді..." ("Фуссиләт" сүресі, 11-аят). Бұл аят ғаламның алғашқы кезеңдерінде ыстық газ немесе түтін тәрізді күйде болғанын сипаттайды деп пайымдалады.

• "Біз аспанды (өз) қуатымызбен тұрғыздық және Біз оны кеңейтудеміз." ("Зарият" сүресі, 47-аят). Бұл аят ғаламның тұрақты емес, керісінше кеңейіп бара жатқанына ишара етеді деп есептеледі.

• "Ол сондай Алла, аспандар мен жерді алты күнде (немесе кезеңде) жаратты..." ("Ағраф" сүресі, 54-аят және басқа да бірнеше сүрелерде). Бұл аяттағы "күн" сөзі біздің түсінігіміздегі 24 сағаттық уақытты емес, ұзақ кезеңдерді білдіруі мүмкін екендігі көптеген тәпсіршілер тарапынан айтылады.

Заманауи космологиялық теориялар

Қазіргі ғылымда ғаламның пайда болуы мен дамуын түсіндіретін негізгі теория – Үлкен жарылыс теориясы. Бұл теория бойынша:

• Шамамен 13.8 миллиард жыл бұрын ғалам өте тығыз және ыстық сингулярлық нүктеден басталған.

• Осыдан кейін ол тез ұлғаю (инфляция) кезеңін бастан кешіріп, содан бері үздіксіз кеңейіп келеді.

• Алғашқы сәттерде ғалам ыстық, біртекті "ғарыштық плазма" күйінде болған¹, негізінен элементар бөлшектерден тұрған.

• Ғалам суыған сайын протондар мен нейтрондар, одан соң кейіннен сутегі мен гелий атомдары пайда болған.

• Гравитация күшінің әсерінен бұл заттар жиналып, алғашқы жұлдыздар мен галактикаларды құраған.

Үлкен жарылыс теориясының негізгі дәлелдері:

• Ғаламның кеңеюі: Галактикалардың бір-бірінен алыстауын бақылау (Хаббл заңы).

• Реликт сәулелену (Cosmic Microwave Background - CMB): Үлкен жарылыстан қалған әлсіз жылулық сәулеленудің бүкіл ғарышты біркелкі толтырып тұруы.

• Жеңіл элементтердің таралуы: Үлкен жарылыс теориясы болжаған сутегі мен гелийдің ғаламдағы мөлшерінің бақылаулармен сәйкес келуі.

Құран аяттары мен космологиялық теориялар арасындағы ықтимал үндестіктер

Кейбір мұсылман ғалымдары мен зерттеушілері Құрандағы жоғарыда аталған аяттар мен заманауи космологиялық тұжырымдар арасында таңғаларлық ұқсастықтар бар екенін атап өтеді:

• "Әнбия" сүресінің 30-аятындағы аспан мен жердің біртұтас болып, кейін айырылуы Үлкен жарылыс теориясындағы бастапқы сингулярлық нүкте мен одан кейінгі кеңею идеясымен үндес келеді деген пікірлер бар.

• "Фуссиләт" сүресінің 11-аятындағы "түтін" (духан) сөзі ғаламның алғашқы ыстық, газды күйін сипаттайтын сияқты. Заманауи космология да ғаламның ерте кезеңдерінде жоғары температуралы плазма күйінде болғанын айтады.

• "Зарият" сүресінің 47-аятындағы "Біз оны кеңейтудеміз" деген сөйлем ғаламның кеңейіп жатқандығына қатысты ашылған ғылыми фактіге тікелей мензеп тұр. Ғаламның кеңею құбылысы тек XX ғасырда ғана астрономдар тарапынан ашылған болатын

• Аяттағы ғаламның "алты күнде" жаратылғандығы жөніндегі мәліметті айтар болсақ, ондағы (аяттағы) "күн" (йаум) сөзінің араб тілінде «ұзақ уақыт кезеңін» де білдіре алатыны назарда ұсталса, бұл ғаламның миллиардтаған жылдарға созылған эволюциялық даму кезеңдеріне сәйкес келуі мүмкін.

Ескертпе:

Құран аяттарын заманауи ғылыми теориялармен салыстырғанда, бірнеше маңызды жайттарды ескерген жөн:

1) Құран – ғылыми еңбек емес, хидаят (тура жол) кітабы. Оның негізгі мақсаты – адамзатқа рухани жетекшілік ету, Жаратушыны таныту және өмір сүрудің дұрыс қағидаларын үйрету. Ғылыми құбылыстарға сілтемелер келтірілгенімен, олар көбінесе Алланың құдіретін көрсету мақсатында берілген.

2) Тәпсірлердің әртүрлілігі. Құран аяттарының мағынасы терең және көпқырлы. Бір аяттың өзін әртүрлі тәпсіршілер әртүрлі түсіндіруі мүмкін. Сондықтан, ғылыми теориялармен үндестік іздегенде, белгілі бір тәпсірге сүйену қажеттігі туындайды.

3) Ғылымның дамуы. Ғылыми теориялар үнемі дамып, өзгеріп отырады. Бүгінгі таңдағы қабылданған теориялар ертеңгі күні толықтырылуы немесе тіпті өзгеруі мүмкін. Сондықтан, Құран аяттарын уақытша ғылыми тұжырымдамалармен тікелей байланыстырып, аяттың шеңберін шектеп қоюда абай болған жөн.

Қорытынды

Құранды тек ғылыми фактілерді растайтын кітап ретінде қабылдау оның негізгі мақсатын тарылту болар еді. Құран – бұл ең алдымен рухани нұр, адамзатты Жаратушыға жақындататын және өмірдің мәнін түсінуге көмектесетін илаһи кітап. Ғылым мен Құран арасындағы үйлесімділікті зерттеу иманды күшейтуге және Алла Тағаланың шексіз білімі мен құдіретін тереңірек ұғынуға септігін тигізуі мүмкін. Алайда, бұл ізденістерде әрқашан объективтілік пен сақтықты сақтаған абзал.